Mừng cơm mới ở Bình Liêu

Đã thành thông lệ, cứ tháng 10 âm lịch hàng năm khắp các bản làng người Tày ở huyện miền núi vùng cao Bình Liêu lại rộn rã chuẩn bị lễ mừng cơm mới. Đây là một nghi lễ truyền thống để bà con cảm tạ đất trời, tổng kết một năm lao động vất vả và báo cáo với tổ tiên về những thành quả mình đã làm được...
Trong tiết trời se lạnh của mùa đông, vào những ngày cuối của tháng 10 âm lịch, chúng tôi có mặt tại thôn Chang Nà, xã Tình Húc, Bình Liêu để dự lễ mừng cơm mới. Vừa đến đầu thôn mùi thơm của xôi nếp mới, cộng thêm mùi thơm của thức ăn toả lên như muốn mời gọi các vị khách đến với lễ mừng cơm mới.

Lễ mừng cơm mới hay còn gọi là “Kên ngài mới”, “hết ngài mới” là một nghi lễ rất quan trọng và không thể thiếu trong mỗi gia đình người Tày ở Bình Liêu. Lễ mừng cơm mới có từ rất lâu đời, theo cụ Hoàng Thị Năm 99 tuổi sống ở khu Bình Quân - thị trấn Bình Liêu thì lễ mừng cơm mới có từ thời ông bà tổ tiên, khi cụ được sinh ra đã có phong tục này. Theo cụ, có thể phong tục này có từ lúc người dân mới lập bản, lập thôn.

Mọi người nâng chén rượu chúc nhau một năm mới mùa màng bội thu trong một gia đình người Tày ở thôn Chàng Nà, xã Tình Húc (Bình Liêu).

Lễ mừng cơm mới được tổ chức vào thời gian từ đầu tháng 10 kéo dài đến hết tháng. Vào ngày này, trước khi làm cơm mới một hôm, người phụ nữ trong gia đình sẽ ngâm một thùng gạo nếp thật đầy để sáng sớm dậy đồ xôi. Xôi được làm bằng lúa nếp mới thu hoạch về, còn giữ lại mùi thơm giòn của nắng, mùi thơm và dẻo của xôi mới. Đặc biệt, xôi ở đây bắt buộc phải có thêm vị thơm nồng của lá gừng. Người dân Bình Liêu quan niệm màu xanh của gừng tượng trưng cho sự xanh tươi, mỡ màng của lúa ngô, ước muốn về một mùa màng bội thu. Mâm lễ được người phụ nữ trong gia đình chuẩn bị gồm: Xôi gừng, thịt lợn, thịt gà, rượu và một số thứ khác tuỳ điều kiện của từng gia đình. Sau khi chuẩn bị xong mâm lễ, người chủ gia đình bày những thứ đã chuẩn bị lên bàn thờ để báo cáo với đất trời, tổ tiên, tổng kết một năm sản xuất, cầu cho năm tới mưa thuận gió hoà, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khoẻ, dân bản no ấm, vạn vật sinh sôi phát triển. Người Tày quan niệm rằng nếu gia đình nào không làm cơm mới trong tháng 10 thì các vị thần sẽ không về trời báo cáo với đất trời, tổ tiên được. Do vậy, vào những ngày tháng 10 gia đình người Tày nào ở Bình Liêu dù ít dù nhiều cũng làm mâm cơm mới mời họ hàng, làng xóm đến chung vui, cùng nhau nâng chén rượu, ăn cơm mới. Bà La Thị Hồng thôn Chang Nà, xã Tình Húc (Bình Liêu) tâm sự: “Năm nay được mùa nên gia đình tôi tổ chức làm cơm mới to hơn mọi năm để trình với tổ tiên, với anh em họ hàng và dân bản. Mong cho vụ sau cây lúa tốt tươi thu được nhiều hơn nữa”.

Hiện nay, đời sống bà con ở các thôn bản ngày một đi lên nên hầu hết mâm lễ mừng cơm mới nào cũng có xôi gừng đi kèm với món “khau nhục, nằm quắt” truyền thống, thịt, cá, đậu, gà, miến, tôm… được chế biến cầu kỳ, hấp dẫn mang đậm hương vị và bản sắc của người dân Bình Liêu. Anh Nguyễn Công Cần - bác sĩ quân y 155 cho biết: “Tôi nhận công tác tại Bình Liêu được gần 2 tháng, đây là lần đầu tiên tôi được dự lễ mừng cơm mới của bà con. Tôi thấy đây quả là một phong tục độc đáo bởi nó không chỉ là một lễ cảm tạ trời đất đơn thuần mà còn gắn kết các thành viên trong gia đình, dòng tộc, xóm làng với nhau. Mọi người cùng nhau quây quần bên mâm cơm mới, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, tâm sự về những việc tương lai rất đầm ấm”.

La Lành (Đài Bình Liêu)