Di tích quốc gia đình Hưng Học

Đình Hưng Học nằm ở khu 3, phường Nam Hòa, TX Quảng Yên, có kiến trúc khá đẹp, còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị về lịch sử, văn hóa.

Khoảng cuối triều Lê Hồng Đức (1490-1497) có một nhóm cư dân của 4 dòng họ: Ngô, Phạm, Đặng và họ Phùng từ vùng Chí Linh (Hải Dương) đến khai khẩn vùng đất lập nên một làng mới. Theo các cụ cao tuổi truyền lại, khi mới thành lập nhân dân lấy tên Huyền Quang, tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm đặt tên cho làng để lưu niệm danh nhân nơi quê cha đất tổ. Sau vì kiêng húy Huyền Quang nên gọi là làng Quan, sau lại đổi thành làng Hương. Đến đầu triều Nguyễn, làng Hương đổi tên là Hưng Học.

Các cụ già trong làng cũng kể lại, đình làng Hưng Học được xây dựng vào cuối thế kỷ XVIII. Ban đầu, đình được dựng ở gần chùa Hưng Học, cách vị trí đình hiện nay khoảng 500m, đến năm 1841 mới chuyển về vị trí như bây giờ. Đình gồm có ba gian, hai chái, bốn vì kèo. Kết cấu vì kèo làm bằng gỗ lim với các cấu kiện cột cái, cột quân, câu đầu, giá chiêng bụng lợn, đầu dư, kẻ chuyền, đầu bẩy đỡ mái. Đây là lối kiến trúc đặc trưng của đình làng Việt Nam thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX.

Các cấu kiện của đình Hưng Học như: Các bức cốn, đầu dư, đầu bẩy, con chồng, bát đấu đỡ hoành đều được chạm rất nghệ thuật, chạm nổi tinh xảo với các đề tài tứ linh truyền thống làm phong phú nghệ thuật điêu khắc đình làng thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX.

Theo hồ sơ di tích, đình Hưng Học là di tích lịch sử lưu niệm danh nhân Quận công Vũ Hoàng Đào. Căn cứ vào Thần tích - thần sắc xã Hưng Học do Cửu phẩm bá hộ Lý trưởng xã Hưng Học là Hoàng Văn Đạm chép năm 1938 viết thì cụ Vũ Hoàng Đào là người làng Hưng Học, đỗ Giám sinh thời Lê, sau hiển linh hộ nước giúp dân trừ ôn dịch, chống giặc cướp, quai đê lấn biển, khai canh lập ấp hình thành TX Quảng Yên hôm nay.

Theo truyền miệng của dân làng Hưng Học, cụ Vũ Hoàng Đào là đời thứ 5 của dòng họ Vũ ở Hưng Học. Dòng họ Vũ có truyền thống khoa bảng. Cụ Vũ Hoàng Đào học cao thi đỗ Giám sinh. Cụ đã thác ở sông Rút và hiển linh thành Thần Đông Hải - một vị thần biển phù hộ cho dân làng Hưng Học đi sông, đi biển được an lành.

Tưởng nhớ công ơn, dân làng Hưng Học đã tạc tượng và lập miếu thờ ở gần nơi ngài thác (ngày nay gọi là miếu Chính phủ). Thần được vua Khải Định phong làm Thần Đông Hải, là Bản thổ Thành hoàng Trung đẳng thần, là Thông minh hình tướng, là thần trừ ôn dịch cứu dân. Người dân Hưng Học tôn thần là Thành hoàng làng, thờ ở miếu, phối thờ ở đình cùng tổ sư Huyền Quang Lý Đạo Tái.

Đình Hưng Học thờ Thành hoàng là Tổ sư Huyền Quang, Bản thổ Thành hoàng Vũ Hoàng Đào một vị nhân thần địa phương và Phạm Nhan đã thể hiện tín ngưỡng độc đáo của nhân dân địa phương. Đồng thời, qua các hiện vật thờ tự, tượng thờ, sắc phong và nghi lễ cúng tế, hội hè đình đám ở đình Hưng Học giúp chúng ta tìm hiểu được tín ngưỡng dân gian tục thờ Thành hoàng của làng Hưng Học nói riêng và làng xã Việt Nam xưa nói chung.

Đặc biệt, tục rước và cúng phối hưởng thần ở đình Hưng Học còn biểu hiện nhân sinh quan tâm linh người Việt: Cách thức để Tam tổ Huyền Quang dùng Phật pháp giáo hóa chúng sinh; tục thờ thần bản thổ thành hoàng để trừ ôn dịch là một nét văn hóa hết sức độc đáo của cư dân vùng sông nước Bạch Đằng.

Ông Đỗ Văn Hệ, Trưởng Ban Khánh tiết đình Hưng Học, cho biết: Trong đình hiện còn bảo lưu nhiều hiện vật, đặc biệt 31 cổ vật là đồ thờ tự, 6 đạo sắc phong, 6 kiếm gỗ, 2 lộc bình bằng đồng chạm tứ linh, câu đối, đại tự v.v.. Hiện ở đình Hưng Học còn thờ một đạo sắc phong của vua Khải Định năm thứ 2 phong Đông Hải Vũ Hoàng Đào làm Thành hoàng bản cảnh của làng Hưng Học. Những hiện vật đó rất có giá trị giúp ích cho các nhà nghiên cứu mỹ thuật cổ Việt Nam.

Với những giá trị nêu trên, đình Hưng Học được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 1985/QĐ-BVHTTDL ngày 29/6/2021. Việc đình Hưng Học được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia đã góp phần bổ sung, làm phong phú thêm các di tích ở TX Quảng Yên, là niềm tự hào của người dân và cũng hứa hẹn trở thành điểm tham quan hấp dẫn đối với những du khách thích tìm hiểu lịch sử văn hóa.