Ở nơi người nghiện “tái sinh”...

“Đối với người nghiện chúng tôi, cai được đã khó, nhưng tái hoà nhập cộng đồng càng khó hơn. Bởi không ai dám nhận một “thằng nghiện” vào làm việc. Không có việc làm, lang thang, gặp bạn cũ, tái nghiện, đó là vòng tròn khép kín của khá nhiều người nghiện sau cai, mặc dù họ không thiếu quyết tâm, nhưng lại ít nhận được sự “trợ giúp”, cảm thông của cộng đồng...”. Tâm sự của học viên Nguyễn Duy Sơn cũng là trăn trở của các cán bộ Trung tâm GD-LĐXH Quảng Ninh (đặt tại xã Vũ Oai, huyện Hoành Bồ).

Học viên tích cực tham gia lao động trồng rau, cải thiện cuộc sống.

Mong ước hoà nhập cộng đồng

Nói chuyện với tôi, Nguyễn Duy Sơn, SN 1975, quê phường Cẩm Bình (TP Cẩm Phả), đang học lớp trung cấp hàn trong Trung tâm, cúi mặt, hai ngón tay cái liên tục vân vê vào nhau. 37 tuổi, 2 lần đi cai nghiện, nước da trắng trẻo, vẻ ngoài nhút nhát, cộng thêm cặp kính cận, khiến Sơn có dáng vẻ rất thư sinh. Mà đúng là Sơn đã từng là sinh viên Đại học Bách khoa. Sơn kể, hồi là sinh viên hay theo các anh ở Trường Đại học Luật đi chơi, nghiện hút lúc nào không biết. Sau khi tốt nghiệp đại học, Sơn làm việc ở Móng Cái, thường xuyên theo chủ hàng sang Trung Quốc. Tiền kiếm được khá nhiều, Sơn nghiện nặng thêm. Nhắc đến gia đình, Sơn cúi đầu: “Bố mất, mẹ ở với ai không biết, mỗi lần vào thăm bà chỉ động viên cố mà cai nghiện, không phải lo gì cho mẹ hết...!”. Về dự định sau khi cai nghiện, vẫn hai ngón tay cái vân vê vào nhau, Sơn nói: “Lần tới ra khỏi trại, tôi chưa biết dự tính kế hoạch thế nào. Nếu thấy chưa đủ quyết tâm, tôi sẽ xin ở lại Trung tâm thêm một thời gian nữa. Đối với người nghiện như chúng tôi, để cai được đã khó, nhưng tái hoà nhập cộng đồng càng khó hơn...”. Khuôn mặt Sơn rịn mồ hôi, dường như chưa tự tin lắm cho lần “tốt nghiệp” thứ hai này. Tôi nhớ trên đường vào đây, ông Lê Minh Sơn, Giám đốc Trung tâm nói vui, ông không mong gặp lại học viên ở Trung tâm, mà chỉ mong gặp họ ở quán bia ngoài xã hội, và họ nói giờ chỉ nghiện bia thôi, đã đoạn tuyệt với ma tuý. Lúc đó là họ đã ăn nên làm ra. Nhưng tiếc là có những học viên quay lại Trung tâm tới... 5 lần.

Khác với Sơn, Nguyễn Văn Tùng, SN 1983, quê thị trấn Cái Rồng (Vân Đồn) khá tự tin. Hiện Tùng đang làm việc ở tổ mặt bằng. Tùng kể, bố mất, còn mẹ, 5 anh chị em, người làm công an, người làm phi công, người làm cán bộ ngân hàng. Tùng bảo: “Lúc mới lớn, chưa định hướng được, lại do mải chơi, đua đòi, nên em mắc nghiện. Nhà chỉ mỗi mình em hư... Em mong muốn sau khi cai nghiện thành công, sẽ xin được vào làm lái xe cho một công ty nào đó, vì em đã có bằng lái xe. Em sẽ cố gắng làm lại cuộc đời, hy vọng sẽ được xã hội công nhận...”. Anh Nguyễn Trung Kiên, Phó Khu quản lý học viên số 2, nhận xét, Tùng có năng khiếu văn nghệ, luôn sôi nổi, tích cực tham gia các chương trình biểu diễn văn nghệ của Trung tâm. Hy vọng, Tùng sẽ sớm đạt  được nguyện vọng của mình.

Ông Lê Minh Sơn, Giám đốc Trung tâm cho biết, chỉ có khoảng 19% số học viên sau 3 năm không tái nghiện. Một số học viên đã đoạt tuyệt được hẳn với ma tuý, nên người, nên nghiệp. Như một học viên quê Uông Bí, giờ là chủ đại lý xe Honda; có học viên làm quản lý khách sạn; nhiều người buôn bán kinh doanh giỏi... Tuy nhiên, số tái nghiện vẫn còn nhiều, mà giải pháp thì chưa có. Vì vậy những người nghiện sau cai đang cần lắm sự quan tâm của toàn xã hội.

Các học viên của Trung tâm đang quây hàng rào trên một quả đồi để chuẩn bị chăn thả dê.

Xây dựng môi trường “sạch ma tuý”

Trung tâm hiện có 920 học viên, 110 cán bộ, mỗi cán bộ phải quản lý 8 học viên. Do chưa có trường đào tạo cán bộ làm công tác cai nghiện, nên đơn vị chủ yếu tuyển từ các trường thuộc ngành xã hội với tiêu chuẩn “phẩm chất đạo đức phải hàng đầu; bản lĩnh chính trị phải rõ ràng; năng lực công tác và trình độ chuyên môn phải cao...”. Bởi nếu không đảm bảo được những tiêu chuẩn này, cán bộ rất dễ bị sa ngã. Trong số người đang cai nghiện ở Trung tâm có trên 30% nhiễm HIV, 70% trong số đó đã chuyển sang giai đoạn AIDS; 70% từng có từ 1-5 tiền án. Vì vậy, cán bộ phải sống và làm việc gương mẫu, chuẩn mực về tác phong, chăm lo hết mình cho học viên, sống đàng hoàng, đúng mực, tạo được cái uy, thì học viên mới nể, tự giác chấp hành.

Giám đốc Trung tâm Lê Minh Sơn kể, năm 2009, khi mới chuyển từ Vạn Cảnh (Vân Đồn) về đây không lâu, cơ sở vật chất của đơn vị còn sơ sài, chưa có phòng khép kín, truyền hình cáp cho học viên và cán bộ như bây giờ. Lúc đó, xung quanh đây chỉ là những vũng ao chuôm, nên việc thẩm lậu ma tuý vào đây luôn làm đau đầu những người quản lý. Ma tuý được ném qua tường rào Trung tâm, thậm chí một số cán bộ còn tiếp tay cho bọn buôn bán ma tuý. Phát hiện vấn đề, ngay lập tức Ban Giám đốc Trung tâm đã xây dựng đội đặc tình cung cấp thông tin, phục và bắt những đối tượng buôn bán. Đồng thời phối hợp với cơ quan công an lập chuyên án, tổng kiểm tra toàn bộ Trung tâm; qua đó bắt 5 cán bộ và 21 đối tượng học viên. “Dù là cán bộ có năng lực, nếu đã vướng vào buôn bán ma tuý thì phải xử thật nghiêm, để tạo môi trường sạch trong CBNV, học viên” - Giám đốc Sơn khẳng định rất kiên quyết. Đến nay, Trung tâm đã đào các ao nuôi thả cá phía trong tường rào, tường rào được xây cao hơn để không thể ném ma tuý vào từ bên ngoài, đồng thời hạn chế học viên bỏ trốn. Đơn vị cũng phối hợp chặt chẽ với công an, chính quyền huyện Hoành Bồ, các huyện, thị giáp ranh trong công tác chống thẩm lậu ma tuý.

Với quyết tâm xây dựng môi trường sạch về ma tuý, đến nay Trung tâm đã tạo được niềm tin trong các học viên, đào tạo được những cán bộ có bản lĩnh chính trị rõ ràng. Hàng năm đơn vị tiếp nhận và cai nghiện cho hàng nghìn học viên. Ông Sơn hy vọng: “Không chỉ dừng ở việc tạo môi trường sạch ma tuý nơi cai nghiện, mà Trung tâm còn hướng tới một môi trường sạch ma tuý ngoài xã hội. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để người nghiện sau cai có được công ăn việc làm, không tái nghiện; để công sức 2 năm cai nghiện và học nghề của học viên này không trở thành vô ích; giảm cho xã hội những hệ lụy từ người nghiện?”.

Khuôn viên của Trung tâm Giáo dục - Lao động xã hội Quảng Ninh.

Tìm một lối đi

Dẫn chúng tôi đi thăm Trung tâm, Giám đốc Sơn khoe, có những học viên vào đây ăn uống sinh hoạt điều độ lên tới 10kg. Chỉ các ruộng rau xanh tốt, ông bảo: Trước đây chỗ này đều là vũng ao chuôm, đơn vị phải mua đất màu về trồng cây. Bây giờ, không những đủ dùng, mà năm vừa rồi còn bán 186 tấn rau, củ cho các mỏ quanh vùng; ao thì đầy cá, đồi thì chăn thả gia súc, gia cầm...

Trung tâm hiện đào tạo các nghề như trung cấp xây dựng, sửa chữa ô tô, sơ cấp điện lạnh, cơ khí, trồng trọt, chăn nuôi, thú y; làm mi mắt giả, đan lưới mắt cá... Đơn vị đã liên hệ với các công ty để tìm đầu ra cho các sản phẩm của học viên, nhưng nhiều doanh nghiệp chưa dám hợp tác vì cho rằng lao động của Trung tâm không ổn định.

Sau nhiều đêm trăn trở, Giám đốc Sơn đã đưa ra phương án thành lập đội sản xuất ngoài cộng đồng. Các học viên sau khi hết thời hạn cai nghiện có nhu cầu, viết đơn xin gia nhập, cam kết không tái nghiện, sẽ được nhận vào đội. Trung tâm còn trực tiếp liên hệ với các doanh nghiệp, đơn vị để tìm việc làm cho các học viên sau cai. Phương án của ông đã được đông đảo học viên đăng ký tham gia. Ông Sơn cho biết, nếu mô hình thành lập đội sản xuất ngoài cộng đồng thành công, Trung tâm sẽ chọn địa điểm ở khu công nghiệp Cái Lân làm văn phòng và đề nghị tỉnh tạo điều kiện, hỗ trợ. Hy vọng rằng, đây sẽ là môi trường lý tưởng cho người nghiện sau cai, giúp họ có cơ hội tái hoà nhập cộng đồng, xoá đi những rào cản, tạo lập cuộc sống mới.

Thanh Hằng